BERGAMA ZEUS ALTARI (SUNAĞI)

BERGAMA ZEUS ALTARI (SUNAĞI)

BİR POLİTİKA VE PROĞRAM ÖNERİSİ

Bergama Zeus Altarı ya da Zeus Sunağı, Kuzey Batı Anadolu'da, İzmir'in kuzeyinde bulunan günümüzde Bergama olarak anılan antik dönemin Pergamon kentinde Pergamon Krallığı'nı yöneten Attalos hanedanı tarafından MÖ II. yüzyılda yaptırılmış görkemli ve anıtsal dinsel bir yapıdır. At nalı formundaki yapı Bergama Akropolü üzerinde inşa edilmiştir, Sunak 35,64 m. genişliğinde 33,4 m. derinliğindedir. Sunak Yapısının giriş tarafında bulunan merdivenler 20 m. genişliğindedir.

Sunağın dış cephelerinde ve iç mekanlarında bulunan mermer kaplamalar üzerinde çok zengin ve olağanüstü ayrıntılara sahip Frizler sanat tarihinin en önemli yapıtları arasında kabul edilmektedir. Dış cephe Frizleri antik Helen dünyasının Olimpos tanrıları ile devler (Gigantlar) arasındaki savaşı, iç mekanlardaki Frizler ise Pergamon'un kuruluş öyküsü olan Telefos söylencesini anlatır.

  

İzmir-Dikili yol inşaatında çalışan Alman İnşaat Mühendisi Carll Humann Osmanlı Padişahının verdiği izin belgesine dayanarak 1864-1878 yılları arasında Bergama’da arkeolojik kazılar yapmıştır. Bergama Zeus Sunağı da o yıllarda yapılan kazılar sırasında ortaya çıkarılmıştır.

Bu görkemli yapının kalıntıları Osmanlı Padişahının vermiş olduğu ve aslında sınırlı bir içeriği olan izin belgesine dayanılarak ve bu belge hükümlerine aykırı bir şekilde gizli olarak 1870'li yıllarda Carl Humann tarafından, önce Dikili’ye oradan İzmir'e ve İzmirden savaş gemilerine yüklenerek o dönemin Prusya'sına/Almanya’ya götürülmüştür.

‘’1874'de düzenlenen ve, 1/3 yasası olarak bilinen Asarı Atika yasasında, bulunan eserin 1/3'ü arazi sahibine, 1/3 devlete,1/3'ü bulana verileceğini hükümlerini iiçermektedir.1877/1878 Osmanlı Rus savaşı sonucu Ruslar İstanbul kapılarına, Yeşilköye dayanınca, barış için araya giren Almanya Berlin anlaşmasıyla Osmanlının Romanya ve Bulgaristan’ı kaybetmesine yol açtı. Osmanlıya Zeus Sunağının, daha önce kaçırıldıktan sonra kalan parçalarını almak için Prens III.Freidrick eliyle yoğun baskı yapıldı. Neredeyse ya İstanbul, ya Zeus Sunağı noktasına getirilen Osmanlı bir miktar bağış karşılığı Sunağın kalan parçalarını da vermek zorunda kaldı’’

Sefa Taşkın’’

Günümüzde Bergama Akropolünde Zeus Sunağının yerinde ise yalnızca temelleri ve çevre podyumu basamaklarından sınırlı izler ve üç fıstık çamı bulunmaktadır.

 

ZEUS SUNAĞININ BERLİN BOMBARDIMANINDAKİ DURUMU

İkinci Dünya savaşı sırasında Temmuz 1945 yılında müttefik güçlerince yapılan Berlin hava bombardımanında Zeus Sunağının sergilendiği Pergamon Müzesi ve Sunak büyük tahribat görmüştür. Savaş sırasında Almanlar zarar görmesini önlemek amacıyla Sunağın Frizlerini söküp bir başka depoda korumaya almışlar ancak savaş sonrasında Berlin’i işgal eden SSCB ordusu tarafından Frizler başka birçok kültür varlığı ve sanat eseri ile birlikte Rusya’ya götürülmüştür.

(İlginç olan ise günümüzde Alman kamuoyunda da, savaş sonrası Almanya’dan götürülen kültür varlıkları genellikle "Beutekunst" (yağmalanmış sanat/kültür) olarak tanımlanıyormuş.)

Savaş sonrası 1958-59 yıllarında diğer bir çok sanat eseri ile birlikte Zeus Sunağının Frizleri de Ruslar tarfından Almanyaya iade edilmiş Berline getirilmiştir. Frizlerin gelmesinden sonra Zeus Sunağında ve Müzede kapsamlı bir restorasyon çalışması yapılmış, Zeus Sunağı 1960 lı yıllarda yeniden sergilenmeye başlanmıştır.

    

Bergama Zeus Sunağı 2019 yılında tamamlanan son restorasyon çalışmasından itibaren Berlin'de bulunan Pergamon (Bergama) Müzesi'nde (sergilenmektedir.

 

ZEUS SUNAĞI BERGAMAYA İADE EDİLMELİDİR KAMPANYASI

1990 lı yıllarda Bergama Belediye Başkanı olan Sefa Taşkın, Zeus Sunağı Bergama’nındır, Bergama’ya İade edilmelidir kampanyası başlatmış, ülke düzeyinde imza kampanyaları düzenlenmiş, Berlin’de Pergamon (Bergama) Müzesinde eylem yapılmış, talepler ve toplanan imzalar her iki ülkenin Kültür Bakanlıklarına iletilmiştir.

İzleyen yıllarda giderek sönümlenen kampanya iki binli yıllarda göreve gelen yerel yönetimler tarafından gündeme alınmamış bir anlamda unutulmuştur.

Bergama, 2016 yılında  “Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı” olarak ve dünyanın 998. Mirası olarak UNESCO Dünya Kültürel Mirası Listesine kabul edilmiştir.

2020 yılında Sefa Taşkın ‘’Taş Yerinde Ağırdır’’ sloganı ile Zeus Sunağının Bergama’ya iade edilmesine yönelik kampanyayı kişisel sosyal medya hesaplarından tekrar gündeme getirmiş, birçok toplantıda sunak hakkında bilgilendirme sunumları yapmıştır.

 

Ağustos 2020 tarihinde İzmir Büyükşehir Belediye Meclisinin Bergama Asklepion Tiyatrosunda yapılmış olan toplantısında Zeus Sunağı hakkında bir sunum yapmış, Belediye Meclisi Sunağın Bergama’ya iadesi talebinde bulunulmasına yönelik çalışma yapılmasına karar almıştır.

 

ZEUS SUNAĞININ İADESİNE YÖNELİK PROĞRAM ÖNERİSİ

Anadolu’dan izinsiz götürülen kültür varlıklarının iade edilmesine yönelik talep ve kampanyalar, hukuki girişimler, kararlılıkla ve kesintisiz sürdürülmesi gereken yerel, ulusal ve toplumsal politikalar olmalıdır. Ancak uzun soluklu ilkeli politika ve eylemlilikler ile uluslararası alanda sonuç alınabilmektedir. Ülkemizin bu konuda oldukça başarılı deneyim ve birikimi vardır.

Günümüzde arkeolojik alanlarda ve antik kentlerde bulunan özgün heykel ve mimari eserler doğal koşullardan zarar görmemesi için çoğunlukla özel iklimlendirilmiş müze galerinde sergilenmektedir. Bu heykel ve mimari eserlerin yerlerine ise özgün eserlerin replikaları yerleştirilmektedir. Örneğin Atina Akropolündeki Erechtheion Tapınağının özgün Karyatid’leri müzeye kaldırılmış yerlerine replikaları konulmuştur. Benzeri uygulamalar ülkemizde de yapılmıştır.

Yeniden gündeme taşınan kampanyalar kapsamında Ülkemizin, Bergama’nın ve İzmir kentinin Zeus Sunağının iade edilmesine yönelik çabalarının samimiyet ve kararlılığını göstermek üzere Mevcut Bergama Müzesi içinde/yanında bir Zeus Sunağı Galerisi yapılıp hazır hale getirilmelidir.

Bergama Zeus Sunağı iade edildiğinde özgün yapı doğal ve coğrafi koşulların zararlarından korunabilmesi için Akropoldeki yerine değil Bergama’da mevcut Müze içinde/yanında hazırlanacak özel Zeus Sunağı Galerisine yerleştirilmelidir. Akropoldeki yerine de aynı ölçek ve nitelikte bir replikası konmalıdır.

Kuşkusuz galerinin yer seçimi çok özenli ve ayrıntılı çalışmalar ile kentlinin ve kente gelenlerin erişimi kolay bir alanda belirlenmelidir. Mevcut Müzenin içinde ya da yanında Galeri için olanak yaratılması aynı zamanda çok ekonomik bir çözüm olacaktır.

 

Ayrıca müzenin uygun bir salonunda, Antik dönem Bergama kentinin mekânsal ve kültürel algılanmasını kolaylaştırmak üzere günümüzün dijital olanaklarından yararlanarak tarih/kültür ilişkisi bir seneryo kapsamında görseller ile ilgililere ve kentliler yansıtılabilir.

 

Hasan Topal

17 Ağustos 2020